Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2011 жылғы 16 наурыздағы № 260 Қаулысы
Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттiгiнiң 2011 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары туралы

Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 4 желтоқсандағы Бюджет кодексiнiң 62-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:
1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттiгiнiң 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары бекiтiлсiн.
2. Осы қаулы 2011 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi және ресми жариялануға тиiс.
Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрi К. Мәсiмов
Қазақстан Республикасы
Үкiметiнiң
2011 жылғы 1 наурыздағы
№ 208 қаулысымен
бекiтiлген
Ескерту. Стратегиялық жоспар жаңа редакцияда - ҚР Үкiметiнiң 2011.12.29 № 1650 (2012.01.01 бастап қолданысқа енгiзiледi) Қаулысымен.
Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттiгiнiң
2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары
1-бөлiм. Миссиясы мен пайымдауы
Миссия. Жердi ұтымды пайдалану мен қорғау, елдiң экономикалық дамуына және ұлттық қауiпсiздiктi нығайтуға ықпал ететiн геодезиялық және картографиялық қамтамасыз ету үшiн жағдай жасау.
Пайымдау. Қазақстан Республикасының жер ресурстарын ұтымды және тиiмдi пайдалану әрi экономиканың түрлi саласының жергiлiктi жердiң және мемлекеттiк топонимиканың қазiргi жағдайына сәйкес келетiн геодезиялық және картографиялық өнiмдерге қажеттiлiгiн толық қанағаттандыру.
2-бөлiм. Жердi пайдалану мен қорғаудың, геодезиялық және
картографиялық қамтамасыз етудiң ағымдағы жай-күйi
мен дамыту үрдiсiнiң талдауы
1. 1-стратегиялық бағыт. "Жердi ұтымды пайдалануды және қорғауды ұйымдастыру".
1. Жердi ұтымды пайдаланудың және қорғаудың жай-күйiнiң реттелетiн саласын дамытудың негiзгi параметрлерi.
Қазақстан Республикасы алаңы 272,5 миллион гектар жердi құрайтын кең аумақты алып жатыр.
Қазақстанның құрлықтағы Мемлекеттiк шекарасының ұзындығы 13349,85 километр (бұдан әрi – км), оның iшiнде: Ресей Федерациясымен – 7548,1 км, Өзбекстан Республикасымен – 2351,4 км, Қытай Халық Республикасымен – 1782,8 км, Қырғыз Республикасымен – 1241,6 км, Түрiкменстан Республикасымен – 426 км құрайды.
Қазақстан Республикасы жер теңгерiмiнiң 2010 жылғы 1 қарашадағы деректерi бойынша республиканың әкiмшiлiк-аумақтық құрылымының жүйесiне 14 облыс, 2 республикалық маңызы бар қала, 161 әкiмшiлiк аудан, 237 қала мен кенттер, сондай-ақ 6820 АЕМ кiредi. Бұдан басқа, республикада 2454 ауылдық (селолық) округтер қалыптасқан.
Жер санаттары бойынша республиканың жер қоры мынадай түрге бөлiнедi (1-кесте) (мың га):
1-кесте Қазақстан Республикасының жерлерiнiң бөлiнуi

Жер ресурстары жөнiнде өзектi деректердi қалыптастыру мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзу арқылы қамтамасыз етiледi, ол Қазақстан Республикасы жерiнiң табиғи және шаруашылық орналасуы, орналасу орны, мақсатты пайдаланылуы, жер учаскелерiнiң көлемi мен шекаралары, олардың сапалық сипаттамасы туралы, жердi пайдалануды және жер учаскелерiнiң кадастрлық құнын есепке алу туралы, өзге де қажеттi мәлiметтер жүйесiн бiлдiредi. Мемлекеттiк жер кадастрында жер учаскелерiне құқық субъектiлерi туралы ақпарат та енгiзiледi.
Мемлекеттiк жер кадастрының мәлiметтерiн қалыптастыру топографо-геодезиялық, аэроғарыштық, картографиялық, жерге орналастыру жұмыстары, топырақтың, геоботаникалық зерттеулер мен iзденiстер, жердi мониторингiлеу бойынша жұмыстар, жердi сандық және сапалық есепке алу, нақты жер учаскесiне жер-кадастрлық iстi жасау, жер-кадастрлық карталарын және жер учаскесiне сәйкестендiру құжаттарын дайындау жұмыстары арқылы қамтамасыз етiледi.
Республикада мемлекеттiк жер кадастрының бiрыңғай автоматтық жүйесi құрылған, оның үш деңгейлi әкiмшiлiк-аумақтық иерархиялық құрылымы бар – республикалық, облыстық және аудандық деңгейлер. Жер кадастрын жүргiзу бойынша мемлекеттiк мекемелерде жер кадастрын автоматтандырып жүргiзуге арналған 212 бағдарламалық-техникалық кешендер ашылды, 250-ден астам маман оқытылды.
Қазiргi уақытта мемлекеттiк жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесiнiң (бұдан әрi - МЖК ААЖ) республикалық базасында қолданыстағы жер құқықтық қатынастары бойынша 4,3 млн. астам және 1,7 млн.астам күшi жойылған (тарихи мәлiметтер) мәлiметтер бар. Салық комитетiнiң "Салық төлеушiлердiң және салық салу объектiлерiнiң тiзiлiмi" ақпараттық жүйесiне 4,3 млн. мәлiмет тапсырылды.
МЖК ААЖ республикалық деректер базасына енуге МЖК ААЖ республикалық орталығының Интернет-сайтынан 486 мемлекеттiк орган мен мекемеге рұқсат берiлдi.
Жер кадастрының мемлекеттiк деректерi (бұдан әрi – МЖК) жердi пайдалану мен қорғауда жоспарлау кезiнде, жерге орналастыруды жүргiзу, шаруашылық қызметiн бағалау және жердi пайдалануға және қорғауға байланысты басқа да iс-шараларды жүргiзу кезiнде, сондай-ақ жердiң бiрыңғай мемлекеттiк тiзiлiмiн қалыптастыру, құқықтық және басқа да кадастрды жүргiзу, жердiң төлем мөлшерiн анықтау, жылжымайтын мүлiк құрамындағы жер учаскелерiнiң құнын және табиғи ресурстар құрамындағы жердiң құнын есепке алуды жүзеге асыру үшiн жоспарлау кезiнде негiз болып табылады.
Елдiң жер ресурстарын пайдалану жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырумен түйiседi, оның мiндеттерi Қазақстан Республикасының жер заңнамасын мемлекеттiк органдардың, жеке, заңды және лауазымды тұлғалардың сақтауын, Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзылуын анықтауды және жоюды қамтамасыз ету, азаматтар мен заңды тұлғалардың бұзылған құқықтарын қалпына келтiру, жер учаскелерiн пайдалану ережелерiнiң сақталуын, жер кадастры және жердi орналастыруды жүргiзудiң дұрыстығын және жердi ұтымды пайдалану мен қорғау бойынша iс-шараларды орындау, Республикадағы жер кадастрын жүргiзудi ұйымдастыру.
Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2005 жылғы 29 қарашадағы № 1677 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасында 2006-2016 жылдарға арналған Гендерлiк теңдiк стратегиясын жүзеге асыру мақсатында Агенттiк кадрлық қамтамасыз ету бойынша және әйелдер арасында жер заңнамасының нормаларын түсiндiру бойынша гендерлiк теңдiктi сақтайды. Осы мақсатта Агенттiк гендерлiк көрсеткiш бойынша жердiң бар болуы туралы деректердi (жергiлiктi атқарушы органдар ұсынған деректердiң негiзiнде) тұрақты негiзде талдап және қадағалап отырады.
2. Негiзгi проблемаларды талдау.
Қазақстанның әлем экономикасына белсендi енуi, оның бәсекеге қабiлеттiлiгiнiң артуы жер ресурстарын ұтымды пайдалануға, халықтың экономикалық әлеуетiн және өмiр салтын көтерудi ұтымды ұйымдастыру үшiн жақсы жағдай жасауға тiкелей тәуелдi.
Қазақстан Республикасын дамытудың, Жер кодексiнiң ережелерiн жүзеге асырудың стратегиялық жоспарларының негiзгi бағыттарының бiрi жоғары өнiмдi, экологиялық тазалыққа бағытталған және лайықталған жер пайдалану, жерге орналастыруды, жер ресурстарын басқарудың экономикалық тетiктерiн жетiлдiру, жер заңнамасының сақталуын бақылауды қалыптастыру арқылы жер ресурстарын ұтымды пайдалану және қорғауды қамтамасыз ету болып табылады.
Қазiргi уақытта жерлердiң ластануымен байланысты проблемалар түйткiлдi проблема болып отыр, ол халықтың өмiр сүру жағдайының нашарлауына, топырақтың экологиялық жағдайының өзгеруiне, ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң сапасының төмендеуiне әкелiп соқтырады.
Табиғи экожүйелерге техногендiк әсер ету қайтарусыз алып қоюмен және ауқымды аумақтарда табиғи және антропогендiк биоценоздардың бұзылуымен қабаттас болады. Жерлердi толық жоюға дейiн әкеп соқтыратын бұзушылықтардың ерекше зиянды салдарлары тау-кен өндiрiсi кешендерiнiң аймақтарында байқалады.
Эрозия топырақтың бұзылуына және құнарлығын жоғалтуына әкеп соқтыратын жерлердiң бүлiнуiнiң аса қауiптi түрi болып табылады. Көп жағдайларда эрозия үрдiстерi антропогендi әсерлердiң нәтижесiнде пайда болады және дамиды.
Елдi мекендердiң және жұмыс жағдайында қалдырылған су көздерiнiң маңайында малдың шоғырлануына байланысты олардың жанында орналасқан жайылымдардың деградациялану үдерiсi күшейедi. Бүлiнген жайылымдардың аумағы 2 есе ұлғайды.
Мемлекеттiк басқаруда ақпараттық технологияларды пайдаланудың әлемдiк тенденциялары мен тәжiрибесiнiң талдауы Қазақстандағы ақпараттандыру үдерiсiн жаңа сапаға жоғарылатуды талап ететiнiн көрсетедi. Қазақстандағы ақпараттандыру үдерiсi қарқынды жүруде, жер ресурстарын басқару бойынша қызметте ақпараттық технологияларды енгiзу тиiмдiлiгiн айтарлықтай жоғарылату үшiн қолайлы жағдайлар жасалды. Сонымен қатар бұл үдерiсте жер-кадастрлық мәлiметтермен ақпараттық қамтамасыз ету деңгейiн жоғарылату мәселесiн жаңа сапалық деңгейде жүзеге асыруды қамтамасыз ету қажет. Осы мiндеттердi жүзеге асыру үшiн мемлекеттiк жер кадастрын ақпараттық қамтамасыз ету және интернет-технологиялар мен геопортал құралдарын пайдалана отырып кадастрлық үдерiстiң барлық қатысушыларымен өзара әрекеттесуiн, электронды нысанда мемлекеттiк қызметтердi және сервистердi көрсетудi дамыту қажет.
Осыған байланысты, жер ресурстарын ұтымды пайдалану және қорғауды қамтамасыз ету бойынша негiзгi мiндеттер:
жер ресурстарының сандық құрамы туралы ақпараттық қамтамасыз ету деңгейiн жоғарылату;
жер ресурстарының сапалық құрамы туралы ақпараттық қамтамасыз ету деңгейiн жоғарылату;
электронды нысанда жер кадастрлық мәлеметтермен ақпараттың қамтамасыз ету деңгейiн жоғарылату;
экономика салаларын дамыту және қоршаған ортаны қорғау талаптарын ескере отырып жер қорын пайдалануды жетiлдiру, мақсатты тағайындалуына сәйкес санаттар бойынша есеп жүргiзу;
мемлекеттiк жер кадастрын жасау және жүргiзу, оны автоматтандырылған технологияларға көшiру;
топырақты сақтау және қалпына келтiру, жер жағдайына жағымсыз антропогендiк әсерлердi жою бойынша iс-шараларды жүзеге асыру есебiнен жердiң сапалық жағдайын жақсарту;
босалқы жерлер санатындағы топырақ сапасы жақсы және орташа егiстiкке жарамды жерлердiң (тыңайған жерлер) алқаптарын ауылшаруашылығы айналымына тарту үшiн шаруашылық айналымға енгiзу;
жердi ұтымды пайдалану және қорғауды, оңтайлы жер пайдаланудың экологиялық нормативтерiн енгiзу iс-шараларын әзiрлеу және жүзеге асыру кезiнде ландшафтық-экологиялық тәсiлдi кезең-кезеңмен iске асыру;
әлеуметтiк-тиiмдi жер нарығына және жердi ұтымды пайдалануды және қорғауды экономикалық ынталандыруға көшу болып табылады.
Топырақ қабатының, дақылдардың, сапалық сипаттамасын, жем-шөп алқаптарының және топырақтың бонитировкасының техникалық жағдайын анықтау 7-10 жылда бiр рет зерттеу жүргiзу кезеңдiлiгiмен iздестiру жұмыстары (топырақтық, геоботаникалық және т.б.) негiзiнде жүргiзiледi.
Сонымен қатар, 187,2 миллион гектар алаңға топырақтық зерттеу материалдары (топырақтық карталар, топырақты агроөндiрiстiк топтастырудың картограммасы және т.б.) бар, олар барлық ауыл шаруашылығы алқаптарының 86,8% құрайды, оның iшiнде 1990 жылға дейiн зерттелген 150,2 миллион гектар алаңның материалдары ескiрген және қайта зерттеудi талап етедi.
Халықты ауыл шаруашылығы өнiмдерiмен қамтамасыз ету мақсатында шабындық жердi, бiрiншi кезекте Астана, Алматы қалаларының және облыстық маңыздағы қалалардың қала маңы аудандарындағы егiстiк жерлерге түгендеу жүргiзу қажет.
"Электрондық үкiмет" шегiнде бiрыңғай мемлекеттiк жер кадастрын жасау одан әрi жалғастырылады. МЖК ААЖ тапсыру және "электрондық үкiмет" құрамына кiретiн жалпы мемлекеттiк ақпаратқа жүйенiң құрамдас бөлiгi болып табылатын жер-ақпараттық жүйесiн жасау және өнеркәсiптiк пайдалануға енгiзу, электронды түрде мемлекеттiк қызметтердi көрсету бөлiгiнде жүйенi дамыту жүргiзiледi.
Нарықтық экономика жағдайында жер нарығын дамытудың келешегi туралы объективтi және шынайы ақпараттарға экономикалық процеске қатысушылардың қызығушылығы әлдеқайда арта түсетiнi белгiлi. Осыған байланысты, МЖК қалыптастыратын барлық мәлiметтерге кешендi талдау жүргiзу мақсатқа сай келедi. Қазiргi кезеңде компьютерлiк технологияларды қолданбай жер кадастрын тиiмдi жүргiзу мүмкiн емес. МЖК ААЖ жасау мемлекеттiң, елiмiздiң экономика салаларының және халқының жерге (жылжымайтын мүлiкке) қатысты мүдделерiн қамтамасыз ететiн, жер учаскелерiнiң иелерi мен жер пайдаланушылардың құқықтарын қорғайтын, сондай-ақ жер және жылжымайтын мүлiк нарығының қызмет жасауына қолдау көрсететiн ақпараттық инфрақұрылымды құруға және дамытуға бағытталған. Қазiргi уақытта мемлекеттiк жер кадастрының есептiк және бағалау бөлiгiн сүйемелдеудi қамтамасыз ететiн барлық деңгейдегi жер-ақпараттық деректер қоры бар МЖК ААЖ жасау iсi аяқталып келедi.
"Электрондық үкiмет" шегiнде агенттiктiң ақпараттық жүйесiн одан әрi жетiлдiру және оңтайландыру үшiн МЖК ААЖ пайдалану үшiн телекоммуникациялық қызметтердi, лицензиялық бағдарламалық өнiмдердi техникалық қолдауды және МЖК ААЖ әзiрленген кiшi жүйелерiн сүйемелдеудi қоса алғанда МЖК ААЖ жүйелiк және техникалық қызмет, жүйелiк-есептеу желiлерiн және МЖК деректер қорын сүйемелдеу бойынша қызметтер көрсету бойынша iс-шараларды жүзеге асыру қажет.
Қазiргi уақыттағы ДБО құралдарымен және геоақпараттық жүйелермен жұмыс iстеу дағдыларына мамандарды тиiстi дайындықтан өткiзусiз МЖК ААЖ секiлдi масштабты аумақтық-жiктелген жүйенiң тиiмдi қызмет жасауын қамтамасыз ету мүмкiн емес. Тұрақты бiлiм берудiң (бiлiктiлiк деңгейiн жоғарылатудың) болмауы және кадрлардың жиi ауысуы, сондай-ақ аудан орталықтарында геодезиялық бiлiмi бар мамандардың жоқ болуы МЖК ААЖ аудандық орталықтарының жұмысына әсер етедi, атап айтқанда Қазақстан Республикасының ұлттық байлығының маңызды құрамдас бөлiгi болып табылатын жердi ұтымды және тиiмдi пайдалану мiндеттерiн ақпараттық қолдауды қамтамасыз ету үшiн кезекшi жер-кадастрлық карталарды жасауды тежейдi.
Елiмiздiң жерiнiң сапалық және сандық есебiн жүргiзу бөлiгiндегi нақты проблемалармен қатар, Қазақстан Республикасының жер заңнамасын бұзу санының артып отырғандығын атап өткен жөн. Қазақстан Республикасының жер заңнамасы бұзылуының анықталу динамикасы 2006 жылдан басталған кезеңде 2009 жылдың қорытындысы бойынша заң бұзушылықтарды жою саны тұрақты деңгейде артқан сайын заң бұзушылықтың да саны жыл сайын артып келе жатқандығын көрсеттi (2-кесте).
2-кесте – Агенттiктiң жердi пайдалану мен қорғауды
мемлекеттiк бақылауы анықтаған заң бұзушылықтар динамикасы

Жүргiзiлген тексерiстердiң талдауы 2010 жылы Қазақстан Республикасы жер заңнамасының бұзылуының негiзгi түрлерi жерге мемлекеттiк меншiк құқығын бұзу (49%), жердi мақсатты тағайындалуына сай пайдаланбау (19%) және жерге орналастыру құжаттамасын бекiтiлген тәртiбiн бұзу (16%) екендiгiн көрсеттi.
Қазақстан Республикасының жер заңнамасының анықталған бұзушылықтардың талдауымен қатар, жер қатынастары субъектiлерiнiң санының жыл сайынғы артуы байқалады. Қазақстан Республикасындағы жердiң жағдайы және пайдаланылуы туралы жиынтық талдамалы есептiң деректерi бойынша 2006 жылы жер учаскесiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың саны 2,7 миллион, 2007 жылы – 3,2 миллион, 2008 жылы – 3,3 миллион, 2009 жылы – 3,4 миллион, 2010 жылы – 3,5 миллион құрады.
Қазақстан Республикасы жер заңнамасының бұзылу санының артуының негiзгi себептерi:
1. Жерге сұраныстың артуы;
2. Қазақстан Республикасы жер заңнамасының бұзылу сипатына жауапкершiлiк деңгейiнiң сай келмеуi;
3. Қазақстан Республикасы жер заңнамасының бұзылуына қатысты сот шешiмдерi бойынша атқару өндiрiсiнiң төмен деңгейi болып табылады.
Осылайша, жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылаудың жағдайына жасалған талдау мемлекеттiк бақылауды жетiлдiру бойынша жүйелi тетiктi әзiрлеу қажеттiлiгiн көрсеттi.
Ағымдағы жылы мемлекеттiк бақылаудың тиiмдiлiгiн жоғарылату мақсатында Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 6 қаңтардағы "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау және қадағалау туралы" заңының қабылдануына сәйкес жердi пайдалану мен қорғауға мемлекеттiк бақылау тәуекел дәрежесiн бағалау өлшемдерiне сәйкес жүзеге асырылады.
Жер қатынастары саласындағы негiзгi тәуекелдерге жердi ұтымсыз пайдалану нәтижесiнде жер ресурстарына зиян келтiру, соның салдарынан топырақтың құнарлығының төмендеуi, құнарсыздану және шөлейттену, су және жел эрозиясы, ал жер қатынастарын реттеу бөлiгiнде – меншiк иелерiнiң және жер пайдаланушылардың жерге қатысты құқықтарының бұзылу мүмкiндiгi жоғары.
Бұл ретте мемлекеттiк бақылауды жүргiзу кезiнде тәуекелдердi басқару жүйесiнiң мақсаты жеке кәсiпкерлiк субъектiлерiне әкiмшiлiк қысымды төмендету, сондай-ақ аталған салада мемлекеттiк бақылаудың тиiмдiлiгiн жоғарылату болып табылады.
3. Негiзгi сыртқы және iшкi факторларды бағалау.
Сыртқы факторлар.
Қазiргi уақытта жұмыс iстеп тұрған МЖК ААЖ жер кадастрлық ақпараттың атрибутты (мәтiндiк) және графикалық екi түрi пайдаланылады. Атрибутты бөлiгi 4,5 миллион, соның iшiнде – 0,46 млн. жойылған жер учаскесiне берiлген мәлiметтерден тұрады. МЖК ААЖ-дегi графикалық бөлiм атрибутты мәлiметтiң 84%-ын құрайды. Мұндай диспропорцияның пайда болуына жер учаскелерiнiң сандық көрсеткiшi бойынша негiзгi бөлiгi елдi-мекендерде орналасқандығы, онда қажеттi масштабтағы картографиялық негiз жоқ және осыған байланысты жер учаскелерiнiң бұрылыстық нүктелерiн координаттаусыз жер учаскелерiнiң шекаралары сызықтық өлшеуiштермен анықталғандығы негiз болады.
Жер учаскелерiнiң сандық есебi бойынша мәлiметтердi ұсыну проблемасы атрибуттық және графикалық ақпаратты сәйкес келтiру арқылы шешiлуi мүмкiн.
Көрсетiлген проблемаларды жою үшiн үйлестiрiлмеген жер учаскелерiн межелеу жүргiзiлуде, оған жер учаскелерi шекараларының бұрылыстық нүктелерiн құралдармен координаттау бойынша далалық геодезиялық, кадастрлық құжаттама бойынша оларды заңды сәйкестендiру, деректердi МЖК ААЖ графикалық базасына енгiзу бойынша жұмыстар енедi. Жер ресурстары саласындағы көрсетiлген мәселелердi шешу жер ресурстарының сапалық және сандық жағдайы туралы шынайы ақпаратты ұсынуды қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.
Жер ресурстарының сапалық жағдайы, болып жатқан өзгерiстер туралы нақты ақпаратты алу, оларды бағалау және одан әрi дамуын болжау жерлердiң мониторигiн жүргiзумен қамтамасыз етiледi, атап айтқанда аэроғарыш ақпаратын пайдаланып бақылау және түсiру әдiстерiн жетiлдiру.
Жаңа жағдайларда Қазақстан Республикасының жер ресурстарын тиiмдi басқару үшiн жер пайдаланудың қалыптасқан жүйесiнде түпкiлiктi ұйымдастырушылық-технологиялық қайта ұйымдастыруды талап етiледi.
Бұдан басқа, жердi түгендеу келешекте пайдаланылмай жатқан, ұтымды пайдаланылмайтын немесе мақсатқа сай емес пайдаланылатын және пайдалануға берiлген рұқсатқа сай келмей пайдаланылған жер учаскелерiн анықтауға мүмкiндiк бередi.
Қазақстан үшiн тағы бiр өзектi мәселе жердiң азуымен күрес болып табылады. Елiмiздiң 43 % жуық тұрғыны (6,5 миллион адам) ауылдық аудандарда тұрады және олардың көпшiлiгi аграрлық сектормен және жер пайдаланумен тiкелей немесе жанама байланысты кiрiске тәуелдi. Табиғи жағдайға байланысты елiмiздiң аумағының 70 % шөлейттенуге және жерлердiң бүлiнуiне ұшырауда.
Осыған байланысты жердiң мониторингiне үлкен мән берiлуi тиiс. Алайда, қазiргi уақытта жер жағдайына көп жылдық бақылаулар жүргiзуге арналған стационарлы экологиялық алаңдар және жартылай стационарлы экологиялық алаңдар елiмiздiң барлық аумағының 18 % ғана қамтиды, сондықтан жаңа экологиялық алаңдар салу және қолда барларын жетiлдiру және дамыту жоспарлануда.
Жердiң сапалық жағдайының өзгерiсi туралы шынайы ақпарат алу үшiн топырақтық аймақ және кiшi аймақ iшiнде бақылаулар желiсiн көбейту бойынша жұмыстарды жалғастыру және 2011 жылдың аяғына дейiн азғындауға ұшыраған жердiң 23 % мониторингпен қамтылуын қамтамасыз ету қажет, бұл өзге де мүдделi мемлекеттiк органдармен бiрлесе отырып, азғындау үдерiсiн тұрақтандыру бойынша бiрегей экологиялық бағдарлама дайындауға мүмкiндiк бередi.
Мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырудың дамуына әсер ететiн сыртқы факторларға прокуратура, сәулет, экология, орман және су шаруашылығы органдарымен жұмысты соңғы нәтиже алуға бағыттау арқылы өзара әрекеттесу жатады. Iшкi iстер органдарымен жердi пайдалану және қорғау бойынша мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттiк инспекторға келуден бас тартқан тұлғаларды күштеп алып келу, соның iшiнде жер заңнамасын бұзушылардың тұлғаларды нақтылау бойынша өзара әрекеттесу.
Iшкi факторлар.
Жер ресурстарын басқаруға әсер ететiн iшкi факторлардың қатарына ғылыми-әдiстемелiк негiздi халықаралық деңгейге сәйкестендiру арқылы жетiлдiру, ИСО пайдалана отырып нормативтiк-техникалық құжаттаманы әзiрлеу жатады.
Көпмақсатты кадастрды дамыту бойынша алдыңғы қатарлы шетелдiк тәжiрибенi, сондай-ақ электронды жер-кадастрлық қызметтер саласын дамытудағы дүниежүзiлiк тенденциялар мен ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып оларды жетiлдiру тетiктерiн зерделеу өзектi мәселе болып табылады.
2.2-стратегиялық бағыт. "Мемлекеттiң және экономиканың түрлi салаларының геодезиялық және картографиялық өнiмдерге қажеттiлiгiн қамтамасыз ету үшiн жаңа технологияларды пайдалана отырып геодезия және картография саласын тұрақты дамыту".
1. Геодезия және картография саласын дамытудың негiзгi параметрлерi.
Республиканың көптеген экономика, қорғаныс салаларында жергiлiктi жер туралы ақпарат маңызды құрамдас бөлiк болып табылады, осыған байланысты сапалы геодезиялық және картографиялық өнiмдерге, қызметке сұраныстың ұлғаюы байқалады, осы өнiмдер заңды құжат болып табылады. Бiрiккен ұлттар ұйымының мәлiметтерi бойынша басқарушылық шешiмдердi қабылдауды сүйемелдеу жүйесiнде кеңiстiктiк ақпарат үлесi осы жүйедегi жалпы ақпарат көлемiнiң 80 % дейiн құрайды.
Қазақстан Республикасы аумағының топографиялық қамтамасыз ету жағдайы алаңдаушылық туғызады, карталардың 80% қазiргi заманғы жергiлiктi жердiң жағдайына және мемлекеттiк топонимикаға сай келмейдi. Мемлекеттiк топографиялық карталардың жаңартылуға қарағанда "қартаюы" жылдам, бұл өз кезегiнде экономикадағы айтарлықтай шығындарға, ал әскери әрекет және төтенше жағдай туындаған аудандарда – орны толмас шығындарға соқтыруы мүмкiн.
Бюджеттiк қаржыландыру ұлғайғаннан бастап республиканың жалпы алаңының 17 % аэротүсiрiлiмi орындалды, мемлекеттiк геодезиялық желi пункттерiнiң жалпы санының 14 % зерттелдi, нивелирлеу желiсiнiң жалпы ұзындығының 5 % нивелирлендi, барлық масштабтық қатардағы мемлекеттiк топографиялық карталардың жалпы парақ санының 15 % жаңартылды.
Ескiрген топографиялық карталардың үлкен пайызын ескере отырып, жаңа аэроғарыштүсiрiлiмi негiзiнде мемлекеттiк топографиялық карталарды жаңарту қажет етiледi. Барлық қалалар мен елдi мекендердiң түсiрiлiмдерi 1960-1980 жылдары орындалғандықтан, қалалардың iрi масштабты жоспарларын жасаудың өткiр қажеттiлiгi туындады. Сондықтан 2008 жылдан бастап қалалардың iрi масштабты жоспарларын жасау үшiн қалалардың цифрлы аэротүсiрiлiмдерiн жасауға кiрiстiк.
Агенттiк жасап отырған барлық масштабты қатардағы мемлекеттiк топографиялық карталарда жергiлiктi жер туралы максималды толық ақпарат көрсетiледi және республикамыздың түрлi экономика және қорғаныс салаларында қолданылатын түрлi өндiрiстiк материалдар жасау үшiн негiз болып табылады.
Каспий теңiзi түбiнiң қазақстандық учаскесi шегiнде келiсiмшарттық аумақтан тыс мұнай газ құбырларының құрылысын қамтамасыз ету үшiн теңiз картасы керек, оны жасау үшiн геодезиялық және картографиялық жұмыстар орындалуда.
Геодезиялық және картографиялық қызметтi жүзеге асыру кезiндегi мемлекеттiк маңызы бар мiндеттердiң бiрi мемлекеттiк шекараны демаркациялауды геодезиялық және картографиялық қамтамасыз ету және халықаралық және қазақстандық құқық нормаларына сәйкес, мемлекеттiк шекара туралы шартқа қоса берiлетiн құжаттарды түпкiлiктi рәсiмдеу болып табылады.
Жер қабатының қазiргi заманға сай қозғалысы заңдылығын зерттеу үшiн республикамыздың оңтүстiк және шығыс өңiрлерiнде геодинамикалық полигондарда жыл сайын жоғары дәлдiктi геодинамикалық өлшемдер жасалады. Жер сiлкiнуiне икемдiлiктi ескере отырып, республикамыздың барлық аумағы бойынша батыс және орталық өңiрлерде геодинамикалық полигондар жасау қажет.
2. Негiзгi проблемаларды талдау.
Жалпы алғанда Агенттiктiң геодезия және картография салаларында жағымды алғышарттар байқалады, сонымен қатар басты шешiлмеген проблемаларға мыналарды жатқызуға болады:
1. Картографиялау үшiн негiз болып табылатын мемлекеттiк геодезиялық желi iшiнара жоғалған, кейбiрi мүлде қалпына келтiрiлмейдi және соның салдарынан оған қойылатын талаптарға толық жауап бере алмайды.
2. Қазақстан Республикасы аумағының топографиялық және картографиялық қамтамасыз етiлу жағдайы алаңдаушылық туғызады, карталардың жаңартылмағандағына 10-20 жыл болған.
3. Қазақстанның сейсмобелсендi аумақтары мен каспий маңы өңiрлерi жоғары дәлдiктi геодезиялық өлшемдермен толық қамтылмаған.
4. Агенттiкке ведомстволық бағынысты геодезиялық кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық дамымай қалуы.
5. Жас мамандар ағымының жоқтығы, мамандарды даярлау және қайта даярлаудың сапасы қазiргi заманның техникалық және технологиялық талаптарына сай келмейдi.
6. Пайдаланылуы мемлекет пен тұтынушыға зиян тигiзуi мүмкiн жалған геодезиялық және картографиялық өнiмдерден нарықты қорғау.
Жаһандық бәсекеге қабiлеттiлiк тұрғысынан бағалауда Қазақстанның жағдайына байланысты басқа да проблемалар бар. Жаһандану республикамызда орын алып жатқан барлық үдерiстерге өз әсерiн тигiзуде, ал Қазақстанның ақпараттық кеңiстiгi бiрегей ақпараттық кеңiстiкке енуде. Сондықтан республика аймақтарының дамуын болжау үшiн, басқарушылық шешiмдердi қабылдауды қолдау үшiн жергiлiктi жердiң мемлекеттiк топографиялық карталардағы қазiргi жағдайы көрiнiс тапқан өзектi және объективтi кеңiстiктiк ақпарат қажет.
3. Негiзгi сыртқы және iшкi факторларды бағалау.
Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейiнгi дамуының стратегиялық жоспарының бағыттарының бiрi өндiрiстiк қуатты, көлiк-коммуникациялық, әлеуметтiк және басқа инфрақұрылымды ұтымды үйлестiруге, елдiң тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшiн халықты аумақтар кескiнiнде орналастыруға бағытталған елдiң аумақтық-кеңiстiктiк дамуының болжамдық схемасын жүзеге асыру болып табылады.
Аталған болжамдық схеманы жүзеге асыру үшiн топографиялық-геодезиялық және картографиялық өнiм қажет. Алайда республика аумағының тек 15 % қазiргi заманға сай карталармен жабылған, яғни, карталардың ескiруi жаңартудан тезiрек жүруде.
Геодезия және картография саласының одан әрi дамуына әсер ететiн iшкi факторлардың қатарына саланың техникалық, технологиялық және бағдарламалық әлсiз қамтамасыз етiлуiн, сондай-ақ ғылыми-техникалық базаның жоқтығын жатқызуға болады.
Ағымдағы жағдайды талдауды назарға ала отырып, сондай-ақ, Қазақстанның әлемдегi бәсекеге қабiлеттi 50 елдiң қатарына енуi және бекуi, Дүниежүзiлiк сауда ұйымына, Кеден одағына енуi бойынша қойылған мiндеттердi ескере отырып, геодезия және картография саласының алдына заңнамалық және нормативтiк-техникалық базаны жетiлдiру, қазiргi заманға сай жер серiктiк, қашықтық, геоақпараттық, және ақпараттық-телекоммуникациялық технологияларды жетiлдiру, Қазақстан Республикасының аумағын жергiлiктi жердiң қазiргi жағдайына және мемлекеттiк топонимикаға сәйкес келетiн геодезиялық және картографиялық қамтамасыз ету бойынша стратегиялық бағыттар белгiленген.
3-бөлiм. Стратегиялық бағыттар, мақсаттары мен мiндеттерi,
нысаналы индикаторлар, iс-шаралар мен нәтиже көрсеткiштерi
3.1. Стратегиялық бағыттар, мақсаттар және мiндеттер,
нысаналы индикаторлар, iс-шаралар мен
нәтиже көрсеткiштерi

1.2-мақсат. Жер заңнамасының сақталуын қамтамасыз ету.
Осы мақсатқа жетуге бағытталған бюджеттiк бағдарламаның коды "001", "002".

3.2. Мемлекеттiк органның стратегиялық бағыттары мен
мақсаттарының мемлекеттiң стратегиялық мақсаттарына сай келуi

4-бөлiм. Функционалдық мүмкiндiктердi дамыту

5-бөлiм. Ведомствоаралық өзара iс-қимыл

Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы
ЭҚСжКА – Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа қарсы және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттiгi (қаржы полициясы)
ҰҚК – Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитеттi
IIМ – Қазақстан Республикасы Iшкi iстер министрлiгi
Қоршағанортаминi – Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлiгi
Қорғанысминi – Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлiгi
БАМ – Қазақстан Республикасы Байланыс және ақпарат министрлiгi
АШМ – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгi
ЖАО – жергiлiктi атқарушы органдар
ӨЖИ – өңiраралық жер инспекциялары
ТЭН – техникалық-экономикалық негiздеме
АЕМ – ауылдық елдi мекендер

7-бөлiм. Бюджеттiк бағдарламалар
Бюджеттiк бағдарламалар