Мемлекеттіѕ міндеттемелерін орындауєа баєытталєан бюджеттік баєдарламаларєа:
уаќыттыѕ белгілі бір кезеѕіндегі сыйаќыныѕ, комиссиялыќ алымдардыѕ, айыппўлдардыѕ жјне ќарыз алу шарттарынан туындайтын ґзге де тґлемдердіѕ жиынтыќ тґлемдері, хеджирлеу мјмілелері бойынша тґлемдер;
ќарыз алушыныѕ алєан ќарыз сомасын ќарыз шартында белгіленген тјртіппен ќайтаруы, ќарыз шартынан туындайтын басќа да міндеттемелерді орындауы;
халыќаралыќ ўйымдарєа їлестік жарналар;
мемлекеттік кепілдіктер мен кепілгерліктер бойынша міндеттемелерді орындау;
мемлекеттіѕ белгіленген тјртіппен ратификацияланєан келісімдерден, немесе Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕнамалыќ актілерінен немесе соттар шешімдерінен туындайтын басќа да міндеттемелері жатады.
40-бап. Барлау жјне ќарсы барлау ќызметін жїзеге
асыратын мемлекеттік органдар мен олардыѕ
мекемелерініѕ, сондай-аќ Ќазаќстан Республикасы
Президентініѕ ќауіпсіздігін тікелей ќамтамасыз
ететін органдардыѕ шыєыстарын сыныптау
Барлау жјне ќарсы барлау ќызметін жїзеге асыратын мемлекеттік органдар мен олардыѕ мекемелерініѕ, сондай-аќ Ќазаќстан Республикасы Президентініѕ ќауіпсіздігін тікелей ќамтамасыз ететін органдардыѕ шыєыстары шыєыстардыѕ экономикалыќ сыныптамасыныѕ бір ерекшелігі бойынша кґрсетіле отырып, бір функционалдыќ топ бойынша мынадай бюджеттік баєдарламалар бойынша жіктеледі:
мемлекеттік ќызметтер кґрсетуге, трансферттер беруге жјне кїрделі шыєыстарды жїзеге асыруєа баєытталєан біріккен бір бюджеттік баєдарлама;
бюджеттік инвестицияларды жїзеге асыруєа баєытталєан біріккен бір бюджеттік баєдарлама.
41-бап. Мемлекеттік тапсырма
1. Мемлекеттік тапсырма - жекелеген мемлекеттік ќызметтер кґрсетуге, бюджеттік инвестициялыќ жобаларды іске асыруєа жјне јлеуметтік-экономикалыќ тўраќтылыќты ќамтамасыз ету їшін кейінге ќалдырмай шешуді талап ететін басќа да жедел міндеттерді орындауєа Ќазаќстан Республикасы Їкіметі айќындайтын тапсырыс.
Мемлекеттік тапсырманы орындау республикалыќ бюджеттік баєдарламаларєа ќойылатын талаптарды саќтай отырып, оларды іске асыру шеѕберінде єана бюджеттік бюджеттік баєдарламалар јкімшісі мен мемлекеттік тапсырманы орындаушы арасындаєы шарт нысанында азаматтыќ-ќўќыќтыќ мјміле жасасып жјне онда нјтижелер кґрсеткіштерін кґрсете отырып жїзеге асырылады.
2. Мемлекеттік тапсырманы орындау Ќазаќстан Республикасыныѕ мемлекеттік сатып алу туралы заѕнамасында кґзделген конкурстыќ рјсімдерді саќтамай жїзеге асырылады.
3. Жарєылыќ капиталына мемлекет ќатысатын заѕды тўлєаларєа осы заѕды тўлєалардыѕ жарєылыќ капиталын ўлєайту арќылы емес жїзеге асырылатын мемлекеттік тапсырманы орындауєа бюджет ќаражатын бґлуге рўќсат етіледі.
4. Мемлекеттік тапсырманы, бюджеттік баєдарламалардыѕ јкімшісін жјне мемлекеттік тапсырманы орындауєа жауапты заѕды тўлєаны жыл сайын Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі бекітеді.
5. Мемлекеттік тапсырысты јзірлеу жјне орындау тјртібін Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі айќындайды.
7-тарау. Бюджетаралыќ ќатынастар
42-бап. Бюджетаралыќ ќатынастар туралы жалпы ережелер
1. Бюджет процесіндегі республикалыќ, облыстыќ бюджеттер, республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ, аудандардыѕ (облыстыќ маѕызы бар ќалалардыѕ) бюджеттері арасындаєы ќатынастар бюджетаралыќ ќатынастар болып табылады.
2. Бюджет процесінде республикалыќ бюджеттіѕ аудандар (облыстыќ маѕызы бар ќалалар) бюджеттерімен жјне аудандар (облыстыќ маѕызы бар ќалалар) бюджеттерініѕ бір-бірімен ґзара ќатынастарына жол берілмейді.
3. Јкімшілік-аумаќтыќ бірліктіѕ саяси, экономикалыќ жјне јлеуметтік тўраќтылыєына, адамдардыѕ ґмірі мен денсаулыєына ќауіп тґндіретін табиєи жјне техногендік сипаттаєы тґтенше жаєдайлар туындаєанда, облыстар, республикалыќ маѕызы бар ќала, астана јкімдерініѕ ќолдаухаты бойынша, сондай-аќ Ќазаќстан Республикасы Президентініѕ тапсырмасымен жалпы республикалыќ не халыќаралыќ маѕызы бар іс-шаралар ґткізілген жаєдайда бюджет процесінде Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ шешімі бойынша облыстыќ бюджеттіѕ, республикалыќ маѕызы бар ќала, астана бюджеттерініѕ басќа облыстыќ бюджеттермен, республикалыќ маѕызы бар ќала, астана бюджеттерімен ґзара ќатынастарына жол беріледі.
4. Бюджетаралыќ ќатынастар мемлекеттік басќарудыѕ деѕгейлері арасындаєы функциялар мен ґкілеттіктердіѕ ара жігін айќын ажыратуєа, тїсімдер мен шыєыстарды республикалыќ, облыстыќ бюджеттер, республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ, аудандардыѕ (облыстыќ маѕызы бар ќалалардыѕ) бюджеттері арасында бірыѕєай бґлуге, сондай-аќ бюджетаралыќ трансферттерді айќындау јдістерініѕ біртўтастыєы мен ашыќтыєына негізделген.
5. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ жјне орталыќ мемлекеттік органдардыѕ, облыстардыѕ жергілікті атќарушы органдарыныѕ, осы Кодексте кґзделген жаєдайларды ќоспаєанда, тиісінше облыстардыѕ, республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ жјне аудандардыѕ (облыстыќ маѕызы бар ќалалардыѕ) бюджет процесіне араласуына жол берілмейді.
6. Осы Кодексті ќоспаєанда, Ќазаќстан Республикасыныѕ ґзге де заѕнамалыќ актілерінде, есебінен шыєыстар ќаржыландырылуєа тиіс жјне тїсімдер есептелуге тиіс бюджет деѕгейін белгілеуге жол берілмейді.
Шыєыстарды немесе тїсімдердіѕ жекелеген тїрлерін бюджеттіѕ бір деѕгейінен екінші деѕгейіне беру осы Кодекске ґзгерістер мен толыќтырулар енгізілген кезде єана жїзеге асырылады.
7. Жоєары тўрєан органдардыѕ жалпы сипаттаєы трансферттердіѕ їш жылдыќ кґлемініѕ ќолданылу кезеѕінде шыєыстардыѕ ўлєаюына жјне (немесе) кірістердіѕ азаюына алып келетін нормативтік ќўќыќтыќ актілерді ќабылдауынан туындайтын тґмен тўрєан бюджеттердіѕ ысырабын ґтеу міндетті тїрде жоєары тўрєан бюджеттен аєымдаєы нысаналы трансферттер бґлу арќылы жїргізіледі.
8. Жалпы сипаттаєы трансферттердіѕ їш жылдыќ кґлемініѕ ќолданылуы кезеѕінде жоєары тўрєан бюджеттердіѕ мемлекеттік органдардыѕ функцияларын мемлекеттік басќарудыѕ тґмен тўрєан деѕгейінен жоєары тўрєан деѕгейіне беруге байланысты шыєыстардыѕ ўлєаюына алып келетін заѕнамалыќ актілерді ќабылдаудан туындайтын ысырабын ґтеу міндетті тїрде тґмен тўрєан бюджеттен аєымдаєы нысаналы трансферттер бґлу арќылы жїргізіледі.
43-бап. Бюджетаралыќ ќатынастар принциптері
Бюджетаралыќ ќатынастар мынадай принциптерге негізделеді:
1) облыстар, республикалыќ маѕызы бар ќала, астана бюджеттерініѕ республикалыќ бюджетпен ґзара ќатынастарда, аудандар (облыстыќ маѕызы бар ќалалар) бюджеттерініѕ жоєары тўрєан облыстыќ бюджетпен ґзара ќатынастарда теѕдігі;
2) тїсімдерді тиімді бґлу, ол тїсімдердіѕ ара жігін ажыратудыѕ мынадай ґлшемдерін бір мезгілде саќтауды ескереді:
тґмен тўрєан бюджеттерге тўраќты сипаты бар, сыртќы факторлардыѕ јсеріне тјуелсіз салыќтыќ жјне салыќтыќ емес тїсімдер бекітіледі;
мемлекеттік мекемелер кґрсеткен ќызметтер їшін тґлемаќы болып табылатын салыќтыќ жјне салыќтыќ емес тїсімдер аталєан ќызметтер кґрсету ќаржыландырылатын бюджет кірісіне тїседі;
ќайта бґліну сипаты бар, сондай-аќ салыќ базасы јркелкі орналастырылатын салыќтар бюджет жїйесініѕ неєўрлым жоєары тўрєан бюджеттер деѕгейлеріне бекітіледі;
салыќ жјне бюджетке тґленетін басќа да міндетті тґлемдерді бекіткен кезде оларды жинаудыѕ неєўрлым жоєары дјрежесін ќамтамасыз ететін бюджет деѕгейіне артыќшылыќ беріледі;
наќты аумаќтыќ байланыстылыєы бар салыќтыќ базадан алынатын салыќтар жергілікті бюджеттерге бекітіледі;
3) Ќазаќстан Республикасыныѕ јкімшілік-аумаќтыќ бірліктерініѕ бюджеттік ќамтамасыз етілу деѕгейлерін теѕестіру;
4) жергілікті атќарушы органдардыѕ бірдей деѕгейде мемлекеттік ќызметтер кґрсетуін ќамтамасыз ету;
5) мемлекеттік ќызмет кґрсетудіѕ тиімділігі мен нјтижелілігі - мемлекеттік ќызметті неєўрлым тиімді јрі нјтижелі кґрсетуді ќамтамасыз ете алатын мемлекеттік басќару деѕгейіне мемлекеттік ќызметтер кґрсетуді бекітіп беру;
6) мемлекеттік ќызмет кґрсету деѕгейін оны алушыларєа барынша жаќындату - ќызметтерді алушылардыѕ ќажеттіліктерін жаќсылап есепке алу жјне мемлекеттік ќызметтер кґрсету сапасын арттыру маќсатында, кґрсетілетін ќызметтерді атќаруды бюджет жїйесініѕ мїмкін болєанша неєўрлым тґмен деѕгейіне беру.
44-бап. Бюджетаралыќ ќатынастарды реттеу нысандары
1. Бюджетаралыќ ќатынастар:
1) республикалыќ жјне облыстыќ бюджеттер, республикалыќ маѕызы бар ќала, астана бюджеттерініѕ арасында:
трансферттермен;
бюджеттік кредиттермен;
2) облыстыќ жјне аудандыќ (облыстыќ маѕызы бар ќалалар) бюджеттер арасында:
трансферттермен;
бюджеттік кредиттермен;
кірістерді бґлу нормативтерімен реттеледі.
2. Бюджет деѕгейлері арасындаєы трансферттер жалпы сипаттаєы трансферттер, аєымдаєы нысаналы трансферттер, дамуєа арналєан нысаналы трансферттер болып бґлінеді.
3. Нысаналы трансферттер мен бюджеттік кредиттерді жергілікті атќарушы органдар олардыѕ тиісті бюджеттік баєдарламаларында айќындалєан нысаналы маќсатына сјйкес пайдаланады.
4. Нысаналы трансферттер мен кредиттердіѕ нысаналы маќсатќа сай пайдаланылмаєан сомалары мемлекеттік ќаржылыќ баќылау актісіне сјйкес осы трансферттер мен кредиттерді бґлген жоєары тўрєан бюджетке баќылау актісіне ќол ќойылєаннан кейін бір ай ішінде ќайтарылуы тиіс.
5. Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ резервінен бґлінгенді ќоспаєанда, республикалыќ бюджеттен бґлінген нысаналы трансферттердіѕ ќаржы жылы ішінде пайдаланылмаєан (толыќ пайдаланылмаєан) сомалары Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ шешімі бойынша олардыѕ нысаналы маќсатын саќтай отырып, келесі ќаржы жылы пайдаланылуы (толыќ пайдаланылуы) мїмкін.
Облыстыѕ жергілікті атќарушы органыныѕ резервінен бґлінгенді ќоспаєанда, облыстыќ бюджеттен бґлінген нысаналы трансферттердіѕ ќаржы жылы ішінде пайдаланылмаєан (толыќ пайдаланылмаєан) сомалары облыстыѕ жергілікті атќарушы органыныѕ шешімі бойынша олардыѕ нысаналы маќсатын саќтай отырып, келесі ќаржы жылы пайдаланылуы (толыќ пайдаланылуы) мїмкін.
Ґткен ќаржы жылы ішінде Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ немесе жергілікті атќарушы органныѕ шешімі бойынша пайдалануєа рўќсат берілген нысаналы трансферттердіѕ ќаржы жылы ішінде пайдаланылмаєан (толыќ пайдаланылмаєан) сомалары оларды бґлген жоєары тўрєан бюджетке аєымдаєы ќаржы жылыныѕ соѕына дейін ќайтарылуы тиіс.
45-бап. Жалпы сипаттаєы трансферттер
1. Бюджет субвенциялары мен бюджеттік алып ќоюлар жалпы сипаттаєы трансферттер болып табылады.
2. Жоєары тўрєан бюджеттерден тґмен тўрєан бюджеттерге республикалыќ немесе облыстыќ бюджеттерде бекітілген сома шегінде берілетін трансферттер бюджет субвенциялары болып табылады.
3. Тґмен тўрєан бюджеттерден жоєары тўрєан бюджеттерге республикалыќ немесе облыстыќ бюджеттерде бекітілген сома шегінде берілетін трансферттер бюджеттік алып ќоюлар болып табылады.
4. Жалпы сипаттаєы трансферттердіѕ кґлемі абсолюттік мјнде жылдар бойынша бґліне отырып їш жылдыќ кезеѕге:
республикалыќ бюджет пен облыстыќ, республикалыќ маѕызы бар ќала, астана бюджеттерініѕ арасында - Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕымен;
облыстыќ бюджет, республикалыќ маѕызы бар ќала, астана бюджеті мен аудандар (облыстыќ маѕызы бар ќалалар) бюджеттері арасында - облыстыќ мјслихаттыѕ шешімімен белгіленеді.
Жалпы сипаттаєы трансферттердіѕ кґлемі јрбір їш жылда ґзгертілуі тиіс.
5. Жалпы сипаттаєы трансферттер ґѕірлердіѕ бюджеттік ќамтамасыз етілу деѕгейін теѕестіруге жјне бюджеттіѕ јрбір деѕгейі їшін осы Кодекспен бекітілген шыєыстардыѕ баєыттарына сјйкес мемлекет кепілдік берген ќызметтерді кґрсету їшін теѕ фискалдыќ мїмкіндіктерді ќамтамасыз етуге баєытталєан.
6. Жалпы сипаттаєы трансферттерді айќындау кезінде ґѕірдіѕ салыќтыќ јлеуеті, ґѕірде мемлекеттік ќызмет кґрсетуді тўтынушылардыѕ саны, мемлекеттік ќызмет кґрсетудіѕ бекітілген стандарттары мен ќандай да бір ґѕірдіѕ ерекшелігіне байланысты мемлекеттік ќызметтерді кґрсету жґніндегі шыєыстарєа јсер ететін факторлар ескеріледі.
7. Жалпы сипаттаєы трансферттердіѕ кґлемі тиісті жергілікті бюджеттіѕ кірістері (трансферттерді ќоспаєанда) мен шыєындарыныѕ болжамды кґлемдерініѕ арасындаєы айырма ретінде айќындалады.
8. Жергілікті бюджет шыєындарыныѕ болжамды кґлемінен кірістердіѕ болжамды кґлемі асып тїскен кезде жергілікті бюджеттен жоєары тўрєан бюджетке бюджеттік алып ќоюлар белгіленеді.
Жергілікті бюджет кірістерініѕ болжамды кґлемінен шыєындардыѕ болжамды кґлемі асып тїскен жаєдайда жергілікті бюджетке жоєары тўрєан бюджеттен бюджеттік субвенциялар белгіленеді.
9. Жергілікті бюджеттердіѕ кірістері мен шыєындарыныѕ болжамды кґлемдері Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі айќындайтын жалпы сипаттаєы трансферттерді есептеу јдістемесі негізінде есептеледі.
10. Жалпы сипаттаєы трансферттердіѕ кґлемін есептеу кезінде жоспарлаєан кезеѕде жоєары тўрєан бюджеттен бґлінетін нысаналы трансферттер мен бюджеттік кредиттер, жергілікті атќарушы органныѕ борышын ґтеуге арналєан шыєындар ескерілмейді.
11. Жалпы сипаттаєы трансферттерді аудару тјртібі мен кезеѕділігін Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі айќындайды.
46-бап. Нысаналы трансферттер
1. Жоєары тўрєан бюджеттердіѕ тґмен тўрєан бюджеттерге жекелеген аєымдаєы бюджеттік баєдарламаларды немесе бюджеттік даму баєдарламаларын іске асыру їшін республикалыќ немесе жергілікті бюджетте бекітілген сома шегінде беретін, жалпы сипаттаєы трансферттерді есептеу кезінде ескерілмейтін трансферттер, сондай-аќ жалпы сипаттаєы трансферттердіѕ їш жылдыќ кґлемініѕ ќолданылуы кезеѕінде жоєары тўрєан бюджеттердіѕ мемлекеттік органдардыѕ функцияларын мемлекеттік басќарудыѕ тґмен тўрєан деѕгейінен жоєары тўрєан деѕгейіне беруге байланысты шыєыстардыѕ ўлєаюына алып келетін заѕнамалыќ актілерді ќабылдаудан туындайтын ысырабын ґтеуге бґлінетін трансферттер нысаналы трансферттер болып табылды.
2. Жоєары тўрєан бюджеттердіѕ тґмен тўрєан бюджеттерге жекелеген аєымдаєы бюджеттік баєдарламаларды іске асыру їшін республикалыќ немесе жергілікті бюджеттерде бекітілген сома шегінде беретін, жалпы сипаттаєы трансферттерді есептеу кезінде ескерілмейтін трансферттері аєымдаєы нысаналы трансферттер болып табылады.
3. Жоєары тўрєан бюджеттер:
1) Ќазаќстан Республикасыныѕ стратегиялыќ жјне баєдарламалыќ ќўжаттары негізінде жергілікті атќарушы органдар ўсынатын жергілікті бюджеттік инвестициялыќ жобаларды іске асыру;
2) мемлекеттік басќарудыѕ тґмен тўрєан органдарыныѕ мемлекеттік басќарудыѕ жоєары тўрєан органдарыныѕ ќўзыретіне жататын, экономикалыќ пайда алуєа немесе јлеуметтік-экономикалыќ тиімділікке ќол жеткізуге баєытталєан Ќазаќстан Республикасыныѕ стратегиялыќ жјне баєдарламалыќ ќўжаттарын іске асыруєа арналєан іс-шараларды орындауы їшін республикалыќ немесе жергілікті бюджеттерде бекітілген сома шегінде тґмен тўрєан бюджеттерге беретін трансферттер дамуєа арналєан нысаналы трансферттер болып табылады.
4. Нысаналы трансферттерді тґмен тўрєан бюджеттерге тґмен тўрєан бюджеттіѕ бюджеттік баєдарламалар јкімшісі тґлемініѕ негізділігін растайтын дамуєа арналєан нысаналы трансферттер бойынша ќўжаттары болєан жаєдайда нысаналы трансферттер бойынша нјтижелер туралы келісімдер, белгіленген тјртіппен бекітілген тґлемдер бойынша тиісті бюджеттік баєдарламаны жеке ќаржыландыру жоспары негізінде жјне нысаналы трансферттердіѕ жалпы сомасын тґмен тўрєан бюджеттер арасында бґлуді бекітетін нормативтік ќўќыќтыќ актілерге сјйкес жоєары тўрєан бюджеттіѕ бюджеттік баєдарламалар јкімшісі аударады.
5. Нысаналы трансферттер бойынша нјтижелер туралы келісім:
шешілуіне нысаналы трансферттер бґлінетін маќсаттар мен міндеттерді;
нысаналы трансферттерді пайдалану есебінен ќол жеткізуге тиіс тікелей жјне тїпкілікті нјтижелерді;
жоєары тўрєан бюджеттіѕ бюджеттік баєдарламаларыныѕ јкімшісіне ќол жеткізілген тікелей жјне тїпкілікті нјтижелер туралы тґмен тўрєан бюджеттіѕ есебін табыс ету туралы міндеттемені ќамтитын ќўжатты білдіреді.
6. Жоєары тўрєан бюджеттен тґмен тўрєан бюджетке берілетін нысаналы трансферттер бойынша нјтижелер туралы келісім жоєары тўрєан бюджеттіѕ бюджеттік баєдарлама јкімшісі мен тиісті жергілікті атќарушы орган арасында аєымдаєы ќаржы жылыныѕ 20 ќаѕтарынан кешіктірілмей жасалады.
Республикалыќ бюджеттен облыстыќ бюджеттерге, республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджеттеріне берілетін нысаналы трансферттерді аудандардыѕ (облыстыќ маѕызы бар ќалалардыѕ) бюджеттері арасында одан јрі бґлген жаєдайда облыстыѕ жергілікті атќарушы органы аудандардыѕ (облыстыќ маѕызы бар ќалалардыѕ) жергілікті атќарушы органдарымен нысаналы трансферттер бойынша нјтижелер туралы тиісті келісімдер жасайды.
7. Ауданныѕ (облыстыќ маѕызы бар ќаланыѕ) жергілікті атќарушы органы жарты жылдыѕ жјне бір жылдыѕ ќорытындылары бойынша облыстыѕ тиісті жергілікті атќарушы органына нјтижелер туралы келісімдерге сјйкес бґлінген нысаналы трансферттерді пайдалану есебінен ќол жеткізілген тікелей жјне тїпкілікті нјтижелер туралы есеп береді.
Облыстыѕ, республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ жергілікті атќарушы органы жарты жылдыѕ жјне бір жылдыѕ ќорытындылары бойынша республикалыќ бюджеттік баєдарламалардыѕ тиісті јкімшісіне нјтижелер туралы келісімдерге сјйкес бґлінген нысаналы трансферттерді пайдалану есебінен ќол жеткізілген тікелей жјне тїпкілікті нјтижелер туралы есеп береді.
8. Нысаналы трансферттер бойынша нјтижелер туралы келісімді јзірлеу, нысаналы трансферттерді аудару, ќол жеткізген тікелей жјне тїпкілікті нјтижелер туралы есепті жасау жјне табыс ету тјртібін Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі айќындайды.
47-бап. Тґмен тўрєан бюджеттен берілетін аєымдаєы
нысаналы трансферттер
1. Тґмен тўрєан бюджеттердіѕ жоєары тўрєан бюджеттерге жалпы сипаттаєы трансферттердіѕ їш жылдыќ кґлемініѕ ќолданылуы кезеѕінде мемлекеттік органдардыѕ функцияларын мемлекеттік басќарудыѕ тґмен тўрєан деѕгейінен жоєары тўрєан деѕгейіне беруге байланысты шыєыстардыѕ ўлєаюына жјне (немесе) тїсімдердіѕ азаюына алып келетін заѕнамалыќ актілердіѕ ќабылдануынан туындайтын жоєары тўрєан бюджеттердіѕ ысырабын ґтеу маќсатында беретін трансферттері тґмен тўрєан бюджеттен берілетін аєымдаєы нысаналы трансферттер болып табылады.
2. Тґмен тўрєан бюджеттен берілетін аєымдаєы нысаналы трансферттерді белгіленген тјртіппен бекітілген тґлемдер бойынша тиісті бюджеттік баєдарламаны жеке ќаржыландыру жоспары негізінде тґмен тўрєан бюджеттіѕ бюджеттік баєдарламалар јкімшісі аударады.
48-бап. Тґмен тўрєан бюджеттерге берілетін бюджеттік
кредиттер
1. Республикалыќ бюджеттен жјне облыстыќ бюджеттерден бюджеттік кредиттер тиісінше облыстыќ бюджеттерге, республикалыќ маѕызы бар ќала, астана бюджеттеріне жјне аудандардыѕ (облыстыќ маѕызы бар ќалалардыѕ) бюджеттеріне бюджеттік инвестициялыќ жобаларды іске асыруєа жјне ќаржы жылы ішінде ќолма-ќол аќшаныѕ болжамды тапшылыєы жаєдайында берілуі мїмкін.
2. Тґмен тўрєан бюджеттерге бюджеттік кредиттер осы Кодекске сјйкес беріледі.
49-бап Нысаналы трансферттерді пайдаланєаны жјне
нјтижелерге ќол жеткізуі їшін жауапкершілік
Жоєары тўрєан бюджеттен тґмен тўрєан бюджетке нысаналы трансферттерді бґлу кезінде:
облыстыѕ жергілікті атќарушы органы жјне жоєары тўрєан бюджеттіѕ бюджеттік баєдарламаларыныѕ тиісті јкімшілері нысаналы трансферттер бойынша нјтижелер туралы келісімді уаќтылы жасауды ќамтамасыз етеді;
жоєары тўрєан бюджеттіѕ бюджеттік баєдарламаларыныѕ јкімшілері тґлемдер бойынша жеке ќаржыландыру жоспарына сјйкес нјтижелер туралы жасалєан келісімдер негізінде тґмен тўрєан бюджеттерге нысаналы трансферттерді аударуды ќамтамасыз етеді;
облыстыѕ, республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ, ауданныѕ (облыстыќ маѕызы бар ќаланыѕ) жергілікті атќарушы органы жјне тґмен тўрєан бюджеттіѕ бюджеттік баєдарламаларыныѕ тиісті јкімшілері нысаналы трансферттер бойынша нјтижелер туралы жасалєан келісімге сјйкес нысаналы трансферттердіѕ маќсатты пайдаланылуын, тікелей жјне тїпкілікті нјтижелерге ќол жеткізуді, алынєан нысаналы трансферттерді пайдалану есебінен ќол жеткізілген тікелей жјне тїпкілікті нјтижелер туралы есеп беруді ќамтамасыз етеді.
2-бґлім. Тїсімдер мен шыєыстарды бюджет деѕгейлері арасында бґлу
8-тарау. Бюджетке тїсетін тїсімдерді республикалыќ, облыстыќ бюджеттер, республикалыќ маѕызы бар ќала, астана, аудан (облыстыќ маѕызы бар ќаланыѕ) бюджеттері арасында бґлу
50-бап. Республикалыќ бюджетке тїсетін тїсімдер
1. Республикалыќ бюджетке тїсетін салыќтыќ тїсімдер:
1) мўнай секторы ўйымдарынан тїсетін тїсімдерді ќоспаєанда, корпорациялыќ табыс салыєы;
2) ќосылєан ќўнєа салынатын салыќ, соныѕ ішінде Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында ґндірілген тауарларєа, орындалєан жўмыстар мен кґрсетілген ќызметтерге жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєына импортталатын тауарларєа ќосылєан ќўн салыєы;
3) Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєына импортталатын тауарларєа акциздер;
4) шикі мўнайєа, газ конденсатына акциздер;
5) ойын бизнесі салыєы;
6) мўнай секторы ўйымдарынан тїсетін тїсімдерді ќоспаєанда, їстеме пайдаєа салынатын салыќ;
7) тарихи шыєындарды ґтеу жґніндегі тґлем;
8) мўнай секторы ўйымдарынан тїсетін тїсімдерді ќоспаєанда, бонустар;
9) мўнай секторы ўйымдарынан тїсетін тїсімдерді ќоспаєанда, пайдалы ќазбаларды ґндіруге салынатын салыќ;
10) мўнай секторы ўйымдарынан тїсетін тїсімдерді ќоспаєанда, Ќазаќстан Республикасыныѕ жасалєан келісім-шарттар бойынша ґнімді бґлу жґніндегі їлесі;
11) мўнай секторы ўйымдарынан тїсетін тїсімдерді ќоспаєанда, ќызметін ґнімді бґлу туралы келісім-шарт бойынша жїзеге асыратын жер ќойнауын пайдаланушыныѕ ќосымша тґлемі;
12) жергілікті маѕызы бар мемлекеттік аќылы автомобиль жолдары арќылы автокґлік ќўралдарыныѕ жїріп ґткені їшін алынатын алымнан басќа, Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєы бойынша автокґлік ќўралдарыныѕ жїріп ґткені їшін алым;
13) телевизиялыќ жјне радиохабар ўйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануєа рўќсат бергені їшін алынатын алым;
14) бўќаралыќ аќпарат ќўралын мемлекеттік тіркегені (есепке ќойєаны) їшін алынатын алым;
15) дјрілік заттарды мемлекеттік тіркегені їшін алынатын алым;
16) туындыларєа жјне сабаќтас ќўќыќтар объектілеріне ќўќыќтарды, туындыларды жјне сабаќтас ќўќыќтар объектілерін пайдалануєа лицензиялыќ шарттарды мемлекеттік тіркегені їшін алынатын алым;
17) радиоэлектрондыќ ќўралдарды жјне жиілігі жоєары ќўрылєыларды мемлекеттік тіркегені їшін алынатын алымы;
18) ќалааралыќ жјне (немесе) халыќаралыќ телефон байланысын, сондай-аќ ўялы байланыс бергені їшін тґленетін тґлем;
19) радиожиілік спектрін пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем;
20) республикалыќ маѕызы бар ерекше ќорєалатын табиєи аумаќтарды пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем;
21) жануарлар дїниесін пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем;
22) кеме жїретін су жолдарын пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем;
23) республикалыќ маѕызы бар жалпы пайдаланудаєы автомобиль жолдарыныѕ бґлінген белдеуінде сыртќы (кґрнекі) жарнаманы орналастырєаны їшін тґленетін тґлем;
24) јкелінетін жјне јкетілетін тауарларєа кеден баждары;
25) кеден баќылауын жјне кеден рјсімдерін жїзеге асырудан тїсетін тїсімдер;
26) отандыќ тауар ґндірушілерді ќорєау шаралары ретінде алынатын баждар;
27) консулдыќ алым;
28) Ќазаќстан Республикасы ратификацияланєан халыќаралыќ шартќа сјйкес Ќазаќстан Республикасында жасалєан ресми ќўжаттарєа Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі ујкілетті берген мемлекеттік органдардыѕ апостиль ќойєаны їшін мемлекеттік баж;
29) жеке тўлєаны кујландыратын ќўжаттарды бергені їшін мемлекеттік баж;
30) жїргізуші кујліктерін бергені їшін алынатын мемлекеттік баж;
31) механикалыќ кґлік ќўралдарын мемлекеттік тіркеу туралы кујліктер бергені їшін алынатын мемлекеттік баж;
32) мемлекеттік тіркеу нґмірініѕ белгілерін бергені їшін алынатын мемлекеттік баж;
33) нотариаттыќ іс-јрекет жасаєаны, сондай-аќ нотариалды кујландырылєан ќўжаттардыѕ кґшірмелерін (дубликаттарын) бергені їшін алынатын мемлекеттік баж;
34) зияткерлік меншік саласындаєы ујкілетті мемлекеттік органныѕ заѕды мјні бар іс-јрекеттер жасаєаны їшін алынатын мемлекеттік баж болып табылады;
35) мемлекеттік органдарды сотќа берген талап ету ґтініштерінен алынатын мемлекеттік баж.
2. Республикалыќ бюджетке тїсетін салыќтыќ емес тїсімдер:
1) республикалыќ меншіктен алынатын кірістер:
республикалыќ мемлекеттік кјсіпорындардыѕ таза табысы бґлігініѕ тїсімдері;
Ќазаќстан Республикасы Ўлттыќ Банкініѕ таза табысы бґлігініѕ тїсімдері;
республикалыќ меншіктегі мемлекеттік акциялар пакеттеріне дивидендтер;
республикалыќ меншіктегі заѕды тўлєаларєа ќатысу їлесіне кірістер;
республикалыќ меншіктегі мїлікті жалєа беруден алынатын кірістер;
екінші деѕгейдегі банктердіѕ шоттарында мемлекеттік сыртќы ќарыздардыѕ ќаражатын орналастырєаны їшін жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ Ўлттыќ Банкіндегі Ќазаќстан Республикасы Їкіметініѕ депозиттері бойынша сыйаќылар;
республикалыќ бюджеттен берілген кредиттер бойынша сыйаќылар;
ќару-жараќ пен јскери техниканы сатудан тїсетін кірістер;
республикалыќ меншіктен тїсетін басќа да кірістер;
2) республикалыќ бюджеттен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердіѕ тауарларды (жўмыстарды, кґрсетілетін ќызметтерді) ґткізуден тїсетін тїсімдері;
3) республикалыќ бюджеттен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер ўйымдастыратын мемлекеттік сатып алуды ґткізуден тїсетін аќша тїсімдері;
4) мўнай секторы кјсіпорындарынан тїсетін тїсімдерді ќоспаєанда, республикалыќ бюджеттен ќаржыландырылатын, сондай-аќ Ќазаќстан Республикасы Ўлттыќ Банкініѕ бюджетінен (шыєыстар сметасынан) ќамтылатын жјне ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер салатын айыппўлдар, ґсімпўлдар, санкциялар, ґндіріп алулар;
5) мўнай секторы кјсіпорындарынан тїсетін тїсімдерді ќоспаєанда, республикалыќ бюджетке тїсетін салыќтыќ емес басќа да тїсімдер болып табылады.
3. Негізгі капиталды сатудан республикалыќ бюджетке тїсетін тїсімдер:
1) республикалыќ бюджеттен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге бекітіліп берілген мемлекеттік мїлікті сатудан тїсетін;
2) мемлекеттік материалдыќ резервтен тауарлар сатудан тїсетін;
3) мемлекетке тиесілі материалдыќ емес активтерді сатудан тїсетін аќша болып табылады.
4. Республикалыќ бюджетке трансферттердіѕ тїсімдері:
1) облыстыќ бюджеттерден, республикалыќ маѕызы бар ќалалар, астана бюджеттерінен тїсетін трансферттер;
2) Ќазаќстан Республикасыныѕ Ўлттыќ ќорынан республикалыќ бюджетке тїсетін трансферттер болып табылады.
5. Республикалыќ бюджеттен берілген кредиттерді ґтеуден, мемлекеттіѕ республикалыќ меншіктегі ќаржы активтерін сатудан тїсетін тїсімдер республикалыќ бюджетке есептеледі.
51-бап. Облыстыќ бюджетке тїсетін тїсімдер
1. Облыстыќ бюджетке тїсетін салыќтыќ тїсімдер:
1) облыстыќ мјслихат белгілеген кірістерді бґлу нормативтері бойынша жеке табыс салыєы;
2) облыстыќ мјслихат белгілеген кірістерді бґлу нормативтері бойынша јлеуметтік салыќ;
3) ќоршаєан ортаєа эмиссия їшін тґленетін тґлемаќы;
4) облыстыќ маѕызы бар мемлекеттік аќылы автомобиль жолдары арќылы жїріп ґткені їшін алынатын алым;
5) облыстыќ маѕызы бар жалпы пайдаланудаєы автомобиль жолдарыныѕ бґлінген белдеуінде сыртќы (кґрнекі) жарнама орналастырєаны їшін тґленетін тґлем;
6) жер їсті су кґздерініѕ ресурстарын пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем;
7) орманды пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем;
8) жергілікті маѕызы бар ерекше ќорєалатын табиєи аумаќтарды пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем болып табылады.
2. Облыстыќ бюджетке тїсетін салыќтыќ емес тїсімдер:
1) коммуналдыќ меншіктен тїсетін кірістер:
облыстыќ јкімдіктіѕ шешімі бойынша ќўрылєан коммуналдыќ мемлекеттік кјсіпорындардыѕ таза табысы бґлігініѕ тїсімдері;
облыстыќ коммуналдыќ меншіктегі мемлекеттік акциялар пакеттеріне дивидендтер;
облыстыќ коммуналдыќ меншіктегі заѕды тўлєаларєа ќатысу їлесіне кірістер;
облыстыќ коммуналдыќ меншік мїлкін жалєа беруден тїсетін тїсім;
облыстыќ бюджеттен берілген кредиттер бойынша сыйаќылар;
уаќытша бос бюджет аќшасын депозитке орналастырудан алынєан сыйаќылар;
облыстыќ коммуналдыќ меншіктен тїсетін басќа да кірістер;
2) облыстыќ бюджеттен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердіѕ тауарларды (жўмыстарды, кґрсетілетін ќызметтерді) ґткізуінен тїсетін тїсімдер;
3) облыстыќ бюджеттен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер ўйымдастыратын мемлекеттік сатып алуды ґткізуден тїсетін аќша тїсімдері;
4) облыстыќ бюджеттен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер салатын айыппўлдар, ґсімпўл, санкциялар, ґндіріп алулар;
5) облыстыќ бюджетке тїсетін салыќтыќ емес басќа да тїсімдер болып табылады.
3. Облыстыќ бюджеттен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге бекітіліп берілген мемлекеттік мїлікті сатудан тїсетін аќша негізгі капиталды сатудан облыстыќ бюджетке тїсетін тїсімдер болып табылады.
4. Облыстыќ бюджетке тїсетін трансферттердіѕ тїсімдері:
1) аудандар (облыстыќ маѕызы бар ќалалар) бюджеттерінен тїсетін трансферттер;
2) республикалыќ бюджеттен тїсетін трансферттер болып табылады.
5. Облыстыќ бюджеттен берілген кредиттерді ґтеуден, мемлекеттіѕ облыстыќ коммуналдыќ меншіктегі ќаржы активтерін сатудан, облыстардыѕ жергілікті атќарушы органдарыныѕ ќарыздарынан тїсетін тїсімдер облыстыќ бюджетке есептеледі.
52-бап. Республикалыќ маѕызы бар ќала, астана бюджетіне
тїсетін тїсімдер
1. Республикалыќ маѕызы бар ќала, астана бюджетіне тїсетін салыќтыќ тїсімдер:
1) жеке табыс салыєы;
2) јлеуметтік салыќ;
3) жеке жјне заѕды тўлєалардыѕ, жеке кјсіпкерлердіѕ мїлкіне салынатын салыќ;
4) жер салыєы;
5) бірыѕєай жер салыєы;
6) кґлік ќўралдарына салынатын салыќ;
7) тіркелген салыќ;
8) мыналарєа:
Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында ґндірілген спирттіѕ барлыќ тїріне;
Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында ґндірілген алкоголь ґніміне;
Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында ґндірілген алкогольсіз сыраєа;
Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында ґндірілген темекі бўйымдарына;
Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында шыєарылєан жеѕіл автомобильдерге (мїгедектерге арналєан ќолмен басќарылатын немесе ќолмен басќару адаптері бар автомобильдерден басќа);
бензинге (авиациялыќ бензинді ќоспаєанда) жјне дизель отынына акциздер;
9) жер їсті кґздерініѕ су ресурстарын пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем;
10) орманды пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем;
11) ќоршаєан ортаєа эмиссия їшін тґленетін тґлемаќы;
12) жергілікті маѕызы бар ерекше ќорєалатын табиєи аумаќтарды пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем;
13) жер учаскелерін пайдаланєаны їшін тґленетін тґлем;
14) жеке кјсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені їшін алынатын тіркеу алымы;
15) ќызметтіѕ жекелеген тїрлерімен айналысу ќўќыєы їшін алынатын лицензиялыќ алым;
16) заѕды тўлєаларды мемлекеттік тіркегені жјне филиалдар мен ґкілдіктерді есептік тіркегені їшін алынатын алым;
17) аукциондардан алынатын алым;
18) республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ аќылы мемлекеттік автомобиль жолдары арќылы жїріп ґткені їшін алынатын алым;
19) консулдыќ алымнан жјне республикалыќ бюджеттіѕ есебіне алынатын мемлекеттік баждардан басќа, мемлекеттік баж;
20) жылжымайтын мїлікке жјне олармен жасалатын мјмілелерге ќўќыќтарды мемлекеттік тіркегені їшін алынатын алым;
21) жылжымалы мїлік кепілін жјне кеменіѕ немесе жасалып жатќан кеменіѕ ипотекасын мемлекеттік тіркегені їшін алынатын алым;
22) кґлік ќўралдарын мемлекеттік тіркегені їшін алынатын алым;
23) ќалалыќ маѕызы бар жалпы пайдаланудаєы автомобиль жолдарыныѕ бґлінген белдеуінде жјне елді мекендерде сыртќы (кґрнекі) жарнаманы орналастырєаны їшін тґленетін тґлем болып табылады.
2. Республикалыќ маѕызы бар ќала, астана бюджетіне тїсетін салыќтыќ емес тїсімдер:
1) коммуналдыќ меншіктен тїсетін кірістер:
республикалыќ маѕызы бар ќала, астана јкімдіктерініѕ шешімі бойынша ќўрылєан коммуналдыќ мемлекеттік кјсіпорындардыѕ таза табысы бґлігініѕ тїсімдері;
республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ коммуналдыќ меншігіндегі мемлекеттік акциялар пакетіне дивидендтер;
республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ коммуналдыќ меншігіндегі заѕды тўлєаларєа ќатысу їлестеріне кірістер;
республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ ґкілді органдарыныѕ шешімдері бойынша ґткізілетін мемлекеттік лотереялардан тїскен кірістердіѕ тїсімдері;
республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ коммуналдыќ меншігініѕ мїлкін жалєа беруден тїсетін кірістер;
республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджетінен берілген кредиттер бойынша сыйаќылар;
уаќытша бос бюджет аќшасын депозитке орналастырудан алынєан сыйаќылар;
республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ коммуналдыќ меншігінен тїсетін басќа да кірістер;
2) республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджетінен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелердіѕ тауарлар (жўмыстар, кґрсетілетін ќызметтер) ґткізуінен тїсетін тїсімдер;
3) республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджетінен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер ўйымдастыратын мемлекеттік сатып алуды ґткізуден тїсетін аќша тїсімі;
4) республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджетінен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелер салатын айыппўлдар, ґсімпўлдар, санкциялар, ґндіріп алулар;
5) республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджетіне тїсетін салыќтыќ емес басќа да тїсімдері болып табылады.
3. Негізгі капиталды сатудан республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджетіне тїсетін тїсімдер:
1) республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджетінен ќаржыландырылатын мемлекеттік мекемелерге бекітіліп берілген мемлекеттік мїлікті сатудан тїсетін аќша;
2) ауыл шаруашылыєы маќсатындаєы жер учаскелерін ќоспаєанда, жер учаскелерін сатудан тїсетін тїсімдер;
3) жер учаскелерін жалдау ќўќыєын сатќаны їшін тґленетін тґлем болып табылады.
4. Республикалыќ бюджеттен тїсетін трансферттер республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджетіне тїсетін трансферттердіѕ тїсімдері болып табылады.
5. Республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджетінен берілген кредиттерді ґтеуден, республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ коммуналдыќ меншігіндегі мемлекеттіѕ ќаржы активтерін сатудан, республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ жергілікті атќарушы органдарыныѕ ќарыздарынан тїсетін тїсімдер республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ бюджетіне есептеледі.
53-бап. Аудан (облыстыќ маѕызы бар ќала) бюджетіне
тїсетін тїсімдер
1. Аудан (облыстыќ маѕызы бар ќала) бюджетіне тїсетін салыќ тїсімдері:
1) облыстыќ мјслихат белгілеген кірістерді бґлу нормативтері бойынша жеке табыс салыєы;
2) облыстыќ мјслихат белгілеген кірістерді бґлу нормативтері бойынша јлеуметтік салыќ;
3) жеке тўлєалардыѕ, жеке кјсіпкерлер мен заѕды тўлєалардыѕ мїлкіне салынатын салыќ;
4) жер салыєы;
5) бірыѕєай жер салыєы;
6) кґлік ќўралдарына салынатын салыќ;
7) тіркелген салыќ;
8) мыналарєа:
Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында ґндірілген спирттіѕ барлыќ тїріне;
Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында ґндірілген алкоголь ґніміне;
Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында ґндірілген алкогольсіз сыраєа;
Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында ґндірілген темекі бўйымдарына;
Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында шыєарылєан жеѕіл автомобильдерге (мїгедектер їшін арнайы жасалєан ќолмен басќарылатын немесе ќолмен басќару адаптері бар автомобильдерден басќа);
бензинге (авиациялыќ бензинді ќоспаєанда) жјне дизель отынына акциздер;
9) жер учаскелерін пайдаланєаны їшін тґленетін тґлемаќы;
10) жеке кјсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені їшін алынатын алым;
11) ќызметтіѕ жекелеген тїрлерімен айналысу ќўќыєы їшін лицензиялыќ алым;
12) заѕды тўлєаларды мемлекеттік тіркегені жјне филиалдар мен ґкілдіктерді есептік тіркегені їшін алынатын алым;
13) аукциондардан алынатын алым